Người Ai Cập làm giấy từ nguyên liệu nào? Quy trình & thời gian?

Khi nhiều nền văn minh còn chưa biết đến chữ viết, người Ai Cập cổ đại đã phát minh ra một loại giấy đặc biệt. Không chỉ là chất liệu ghi chép, đây còn là biểu tượng của tôn giáo và quyền lực trong xã hội Ai Cập cổ. Nhưng người Ai Cập làm giấy từ nguyên liệu nào? Vì sao họ lại chọn nó? Và quy trình họ thực hiện ra sao? Trong bài viết này, cùng In Tiến Phát khám phá sâu từng khía cạnh để hiểu rõ giá trị vật liệu và trí tuệ đằng sau từng loại giấy này

Người Ai Cập làm giấy từ nguyên liệu nào?

Người Ai Cập cổ đại sử dụng cây cói Papyrus (Cyperus papyrus) – một loại thực vật ngập nước mọc nhiều ven sông Nile – làm nguyên liệu chính để sản xuất ra loại giấy cùng tên: giấy papyrus. Đây là một trong những loại giấy đầu tiên trong lịch sử nhân loại, có vai trò nền tảng trong việc phát triển chữ viết và lưu trữ tri thức ở thời kỳ cổ đại.

Người Ai Cập làm giấy Papyrus lần đầu khi nào?

1. Cột mốc hình thành đầu tiên của giấy Papyrus

Theo các tài liệu khảo cổ và nghiên cứu lịch sử, người Ai Cập cổ đại bắt đầu chế tạo và sử dụng giấy Papyrus vào khoảng năm 3000 trước Công nguyên (TCN), thời kỳ Vương triều thứ nhất của Ai Cập cổ (Dynasty I), tức là cách đây hơn 4.000 - 5.000 năm.

Điều này đánh dấu sự ra đời của một trong những nền văn minh biết ghi chép có hệ thống sớm nhất, khi các xã hội khác trên thế giới vẫn sử dụng các hình thức lưu trữ sơ khai như khắc đá, vẽ hang động hoặc dây buộc (quipu).

2. Bối cảnh lịch sử dẫn đến sự xuất hiện của giấy Papyrus

Thời kỳ này, Ai Cập đang phát triển mạnh mẽ về hành chính, tôn giáo và thương mại, đòi hỏi một phương tiện ghi chép tiện lợi hơn so với đá, gỗ hay da thú. Chính nhu cầu lưu trữ thông tin về thuế, đất đai, tôn giáo và pháp luật đã tạo động lực mạnh mẽ cho sự ra đời của loại vật liệu ghi chép mới – đó là giấy Papyrus.

So với bảng đất sét của người Sumer, giấy Papyrus:

• Nhẹ hơn, dễ vận chuyển.

• Dễ viết hơn bằng loại mực làm từ muội than hoặc khoáng chất.

• Có thể cuộn lại, giúp lưu trữ và mang theo dễ dàng – yếu tố đặc biệt quan trọng trong hành chính và truyền giáo.

3. Bằng chứng khảo cổ xác thực

Bằng chứng khảo cổ xác thực về giấy Papyrus được tìm thấy tại Wadi al-Jarf, một cảng cổ đại của Ai Cập nằm trên bờ Biển Đỏ.

Vào năm 2013, các nhà khảo cổ học người Pháp đã khai quật được một số lượng lớn các mảnh giấy papyrus, trong đó có những cuộn còn tương đối nguyên vẹn. Các tài liệu này được xác định niên đại vào khoảng 2560-2550 TCN, tức là vào cuối triều đại của Pharaoh Khufu (người trị vì khoảng 2589-2566 TCN) thuộc Vương triều thứ Tư.

Đáng chú ý nhất trong số các phát hiện này là "Nhật ký của Merer" (Diary of Merer). Đây là một tập nhật ký chi tiết ghi lại công việc hàng ngày của Merer, một quan chức cấp trung có nhiệm vụ giám sát việc vận chuyển các khối đá vôi từ các mỏ đá ở Tura đến Giza, có khả năng là để xây dựng Kim tự tháp Lớn của Khufu.

Những mảnh giấy Papyrus ở Wadi al-Jarf không chỉ là bằng chứng về giấy viết mà còn cung cấp những hiểu biết vô giá về đời sống, tổ chức hành chính và các hoạt động xây dựng quy mô lớn của người Ai Cập cổ đại trong thời kỳ Cổ Vương quốc.

Vì sao cây Papyrus được người Ai Cập cổ lựa chọn làm giấy?

Sự dồi dào

Cây Papyrus (Cyperus papyrus) mọc rất nhiều dọc theo bờ sông Nile và trong vùng đồng bằng châu thổ màu mỡ. Nguồn cung cấp dồi dào này giúp họ dễ dàng khai thác và chế tạo giấy với số lượng lớn.

Đặc tính vật liệu

• Thân cây có cấu trúc sợi: Phần ruột của thân cây Papyrus chứa các sợi dài, dai và có tính liên kết tự nhiên. Khi được chế biến, các sợi này ép lại với nhau tạo thành một bề mặt tương đối phẳng và có thể viết được.

• Tính linh hoạt: Giấy Papyrus sau khi chế tạo có độ dẻo dai nhất định, có thể cuộn lại thành các cuộn свиток dài để lưu trữ và vận chuyển thông tin.

• Khả năng thấm hút: Bề mặt giấy Papyrus có khả năng thấm hút mực vừa phải, giúp mực bám dính tốt và chữ viết rõ ràng.

Dễ chế tạo (tương đối)

So với các vật liệu viết khác thời bấy giờ như bảng đất sét hay da động vật, quy trình chế tạo giấy Papyrus đơn giản hơn. Người Ai Cập cổ đại đã phát triển một phương pháp hiệu quả để tách ruột cây, xếp lớp, ép và làm khô để tạo ra giấy.

Giá trị kinh tế và chính trị

Việc kiểm soát nguồn cung cấp và quy trình sản xuất giấy Papyrus mang lại lợi thế kinh tế và chính trị cho Ai Cập cổ đại. Họ có thể độc quyền sản xuất và xuất khẩu vật liệu quan trọng này sang các nền văn minh khác.

Ý nghĩa văn hóa và tôn giáo

Cây Papyrus còn mang ý nghĩa biểu tượng trong văn hóa và tôn giáo của người Ai Cập cổ đại. Nó được liên kết với sự sống, sự tái sinh và được coi là một món quà từ sông Nile, nguồn sống của họ. Hình ảnh cây Papyrus thường xuất hiện trong các tác phẩm nghệ thuật và kiến trúc.

Các bước làm giấy Papyrus thủ công trong nền văn minh Ai Cập cổ

Giấy Papyrus – tiền thân của giấy viết hiện đại – được xem là phát minh lớn của nền văn minh Ai Cập cổ. Quy trình sản xuất loại giấy này hoàn toàn thủ công, tận dụng đặc tính tự nhiên của cây cói Papyrus (Cyperus papyrus). Dưới đây là quy trình tái hiện đầy đủ từng bước chế tạo giấy Papyrus mà người Ai Cập đã thực hiện hơn 4.000 năm trước:

Bước 1: Thu hoạch cây Papyrus

Cây Papyrus có thể cao đến hơn 3 mét, mọc ven sông Nile, nơi có độ ẩm và khoáng chất lý tưởng. Người thợ thủ công sẽ chọn những cây trưởng thành có thân dày và lõi trắng mịn, thường thu hoạch vào buổi sáng để giữ độ tươi và đàn hồi tự nhiên.

Bước 2: Gọt và cắt thân cây thành các dải mỏng

Sau khi thu hoạch, phần thân cây sẽ được bóc lớp vỏ ngoài xanh lá để lộ phần lõi trắng bên trong. Người thợ dùng dao sắc cắt lõi thành các dải mỏng (rộng khoảng 1–2cm). Độ mỏng, đều và không nứt gãy của dải giấy quyết định độ mịn và độ dai của tờ giấy thành phẩm. Việc này đòi hỏi sự khéo léo – nếu lát cắt không đều sẽ gây rách hoặc bong tróc trong quá trình ép.

Bước 3: Ngâm mềm và ép sơ bộ các dải papyrus

Các dải Papyrus được ngâm trong nước sạch từ 24 đến 72 giờ để làm mềm, đồng thời loại bỏ phần nhựa cây dư thừa – bước này cũng giúp enzyme trong cây tự hoạt động, làm sợi dễ kết dính hơn. Sau đó, người thợ sẽ ép nhẹ các dải bằng đá hoặc con lăn gỗ để loại nước thừa và làm dẹt sơ bộ.

Bước 4: Đập nhẹ các dải papyrus để kết dính sơ

Đây là công đoạn thú vị nhất đối với nhiều người, đặc biệt là trẻ em trong các buổi trải nghiệm. Dải cây được đặt lên mặt phẳng, dùng chày gỗ hoặc búa cao su đập nhẹ để các sợi xơ tách ra và tăng khả năng bám dính.

Bước 5: Xếp lớp – Ép – Làm nhẵn

Các dải Papyrus sẽ được xếp thành 2 lớp vuông góc với nhau (một lớp ngang, một lớp dọc), đặt lên mặt gỗ và ép nặng trong khoảng 3 ngày. Sau khi khô, tấm giấy được mài nhẵn bằng đá cuội, xương động vật hoặc vỏ sò để tạo bề mặt mịn, sẵn sàng cho việc viết. Giấy sau khi hoàn thiện sẽ có màu vàng nhạt đặc trưng và có thể lưu trữ hàng thế kỷ nếu được bảo quản trong điều kiện khô ráo.

Bước 6: Viết, cuộn và niêm phong

Giấy Papyrus thường được viết bằng mực than hòa nước, dùng bút làm từ thân sậy vót nhọn. Sau khi viết xong, các văn bản sẽ được cuộn tròn lại, đôi khi gắn sáp niêm phong để bảo mật, đặc biệt là tài liệu triết học, thư từ ngoại giao hay ghi chép tôn giáo.

Người Ai Cập làm giấy Papyrus mất bao lâu?

Thời gian để hoàn thành một tờ giấy Papyrus thủ công trong nền văn minh Ai Cập cổ không hề ngắn, bởi quy trình này gồm nhiều công đoạn tỉ mỉ từ thu hoạch đến hoàn thiện bề mặt. Trung bình, để sản xuất hoàn chỉnh một tấm giấy Papyrus, người Ai Cập mất từ 6 đến 9 ngày, tùy điều kiện khí hậu và kỹ thuật của từng vùng.

1. Ngâm dải cây Papyrus (1–3 ngày)

Sau khi cắt thành các dải mỏng, chúng được ngâm trong nước sạch từ 24 đến 72 giờ, nhằm loại bỏ nhựa cây và giúp các sợi xơ mềm ra để dễ kết dính hơn. Thời gian này có thể thay đổi tùy nhiệt độ nước và mức độ già/non của thân cây.

Theo nghiên cứu, nếu cây được thu hoạch đúng thời điểm – thân còn non – thì thời gian ngâm có thể rút ngắn xuống còn khoảng 24 giờ.

2. Xếp lớp và ép giấy (3–4 ngày)

Sau khi ngâm, các dải Papyrus được xếp thành hai lớp vuông góc rồi đặt dưới vật nặng để ép. Quá trình ép này thường kéo dài từ 72 đến 96 giờ (3–4 ngày) để loại bỏ hoàn toàn nước thừa, giúp các lớp sợi dính chặt mà không cần dùng keo.

Trong điều kiện hiện đại, máy ép có thể rút ngắn thời gian còn 24 giờ, nhưng người Ai Cập cổ sử dụng phương pháp nén bằng đá hoặc gỗ nặng, cần thời gian lâu hơn để đảm bảo độ kết dính.

3. Làm mịn và hoàn thiện bề mặt (1–2 ngày)

Sau khi ép khô, tờ giấy sẽ được mài nhẵn thủ công bằng đá nhẵn, vỏ sò hoặc xương động vật, rồi để khô hoàn toàn trong điều kiện tự nhiên. Bước này có thể mất thêm 1 đến 2 ngày, tùy độ ẩm không khí.

Giấy Papyrus còn được sản xuất ở Ai Cập hiện đại không?

Giấy Papyrus vẫn còn được sản xuất ở Ai Cập hiện đại. Tuy nhiên, quy mô và mục đích sử dụng đã có nhiều thay đổi so với thời cổ đại. Dưới đây là một số điểm đáng chú ý về việc sản xuất giấy Papyrus ở Ai Cập ngày nay:

• Mục đích chính: Ngày nay, giấy Papyrus chủ yếu được sản xuất để phục vụ ngành du lịch. Các nghệ sĩ địa phương vẽ lên giấy Papyrus các hình ảnh về lịch sử, văn hóa Ai Cập cổ đại, chữ tượng hình, thư pháp Ả Rập và các cảnh quan thiên nhiên để bán cho du khách làm quà lưu niệm.

• Quy mô sản xuất: So với thời kỳ Ai Cập cổ đại, quy mô sản xuất giấy Papyrus hiện đại nhỏ hơn rất nhiều. Các xưởng sản xuất thường là các hộ gia đình hoặc các cơ sở nhỏ tại các làng nghề truyền thống, đặc biệt là ở vùng đồng bằng sông Nile.

• Kỹ thuật sản xuất: Kỹ thuật sản xuất giấy Papyrus hiện đại vẫn dựa trên các phương pháp cổ xưa, bao gồm việc cắt thân cây thành các dải mỏng, ngâm nước, xếp lớp và ép khô. Tuy nhiên, có thể có một số cải tiến nhỏ trong quy trình để tăng năng suất hoặc chất lượng giấy.

• Giá trị kinh tế: Mặc dù không còn là vật liệu viết chủ yếu, việc sản xuất và buôn bán giấy Papyrus vẫn mang lại nguồn thu nhập quan trọng cho một số cộng đồng địa phương, đặc biệt là trong bối cảnh ngành du lịch có nhiều biến động.

• Địa điểm sản xuất chính: Một trong những trung tâm sản xuất giấy Papyrus lớn nhất hiện nay là làng Al-Qaramus ở vùng đồng bằng châu thổ sông Nile, cách Cairo khoảng 80km về phía đông bắc.

Bạn có thể tìm thấy các cửa hàng và xưởng sản xuất giấy Papyrus ở nhiều khu du lịch trên khắp Ai Cập, đặc biệt là ở Cairo, Luxor và Aswan. Thậm chí, ở một số nơi, bạn còn có thể tham quan và xem trực tiếp quy trình làm giấy Papyrus.

Công dụng khác của cây Papyrus trong đời sống cổ đại

Ngoài việc được sử dụng để sản xuất giấy viết, cây Papyrus còn đóng vai trò quan trọng và đa dạng trong đời sống của người Ai Cập cổ đại. Họ đã tận dụng mọi bộ phận của cây cho nhiều mục đích khác nhau:

• Vật liệu xây dựng: Thân cây Papyrus, đặc biệt là phần lõi xốp, sau khi bó lại thành bó lớn có thể được dùng để xây dựng những túp lều, nhà ở đơn sơ, và thậm chí cả những chiếc thuyền nhỏ, nhẹ và nhanh chóng di chuyển trên sông Nile.

• Làm thuyền: Những bó thân cây Papyrus lớn được kết lại với nhau tạo thành những chiếc thuyền thô sơ nhưng hiệu quả, phục vụ cho việc di chuyển trên sông, đánh bắt cá và vận chuyển hàng hóa quy mô nhỏ. Hình ảnh những chiếc thuyền Papyrus thường xuất hiện trong các bức tranh và phù điêu cổ đại.

• Dệt và đan lát: Vỏ ngoài của thân cây Papyrus có thể được tước thành sợi và dùng để dệt thảm, паруса cho thuyền, giỏ, dép, và các vật dụng gia đình khác.

• Làm dây thừng: Các sợi Papyrus dai và chắc chắn là nguyên liệu tuyệt vời để bện thành dây thừng, được sử dụng trong xây dựng, nông nghiệp và vận chuyển.

• Thực phẩm: Phần rễ non của cây Papyrus có thể ăn được sau khi nấu chín hoặc nướng.

• Thuốc men: Một số tài liệu cổ đại ghi lại việc sử dụng Papyrus trong y học cổ truyền Ai Cập để điều trị một số bệnh hoặc làm thuốc đắp.

• Đồ dùng nghi lễ: Cây Papyrus đôi khi được sử dụng trong các nghi lễ tôn giáo và được coi là biểu tượng của sự tái sinh và sức sống. Các cột trụ trong một số đền thờ Ai Cập cổ đại được thiết kế theo hình dáng bó cây Papyrus.

• Làm факел: Thân cây Papyrus khô có thể được tẩm dầu và sử dụng làm факел để chiếu sáng.

Như vậy, cây Papyrus không chỉ là nguồn cung cấp vật liệu viết quan trọng mà còn là một nguồn tài nguyên đa năng, đóng góp vào nhiều khía cạnh của đời sống kinh tế, xã hội và văn hóa của người Ai Cập cổ đại. Sự phụ thuộc vào cây Papyrus đã thể hiện rõ sự thích nghi và sáng tạo của họ trong việc tận dụng các nguồn tài nguyên thiên nhiên sẵn có.

Hy vọng qua bài viết này, bạn đã trả lời được câu hỏi người Ai Cập làm giấy từ nguyên liệu nào. Nếu còn bất cứ thắc mắc nào, đừng ngần ngại để lại câu hỏi để được giải đáp miễn phí nhé. Thân chào!